Ay Nasıl Oluştu? Theia Gezegeni ve Büyük Çarpışma!
Güneş sisteminde çap açısından Ay’dan daha büyük 4 adet uydu vardır, bunlar; Ganymede, Titan, Callisto ve Io uydularıdır. Fakat tüm bu uydular arasında kendi gezegenlerine oranla en büyük uydu bizim uydumuz Ay’dır. Çünkü Ay’dan daha büyük olan bu uyduların gezegenleri dünyamıza göre oldukça büyüklerdir. Dünyanın böylesine büyük bir uyduya nasıl sahip olduğu veya ay nasıl oluştu sorusuna bilim insanları asırlar boyunca kafa yormuştur.
Ay’ın oluşumuna dair teoriler;
Ay’ın nasıl oluştuğu hakkında günümüze kadar gelen 3 teori vardır.
Birincisi; Dünya oluştuktan sonra yani yaklaşık 4 milyar 540 milyon yıl önce ilk zamanlarında kendi etrafında çok hızlı dönüyordu. Bu hız yüzünden dünyadan kopan parçalar birleşerek zamanla Ay’ı oluşturdu.
Fakat bu teorinin mümkün olabilmesi için dünyanın inanılmaz derecede hızlı dönmesi gerekirdi, bu yüzden bu teori pek mümkün görünmüyor.
İkinci teoriye göre ise Ay, dünyanın yakınlarından geçen bir gök cismiydi ve dünyanın çekim gücü etkisiyle dünyanın yörüngesine girmişti.
Ancak bu teori de yine pek mümkün görünmüyor, zira dünya böylesine büyük kütleli bir gök cismini sadece çekim etkisi ile yörüngesine alması olanaksız.
Üçüncü ve birçok kanıta dayalı teori ise, günümüzde bilim insanları tarafından en çok kabul gören teoridir. Bu teoriye göre dünyamız oluştuktan birkaç milyon yıl sonra, yani günümüzden yaklaşık 4 milyar 490 milyon yıl önce dünyaya göre oldukça küçük, yaklaşık olarak Mars boyutlarındaki bir gezegen ile çarpıştı.
Büyük çarpışma;
Bu gezegen Theia veya diğer alternatif adıyla Orpheus gezegeni dünyaya saniyede 4 km gibi muazzam bir hızla çarptı. Böyle bir gök cisminin dünyaya çarpması dünyayı yok edebilirdi. ”Ancak çarpışma dünyanın merkezine doğru gelen bir çarpışma değil, dünyanın yüzeyini sıyırarak gerçekleşen bir çarpışmaydı.”
Dünya yok olmadı, ancak müthiş bir etki meydana geldi. Çarpışma sonucunda Theia gezegenindeki ağır elementler dünyada kalırken, hafif olan elementler ile birlikte dünyanın manto katmanına kadarki element ve maddeler uzaya saçıldı.
Ay’ın oluşumu;
Bu kopan parçalar çarpışmadan hemen sonra uzaya saçılsa da, boşlukta dağılmak yerine dünyanın kütle çekim etkisi ile dünyanın çevresinde kaldı ve tıpkı Satürn’de olduğu gibi bu parçalar dünyanın çevresinde bir disk şeklinde toplandı.
Bu parçalar, Theia gezegeninin çarpışmadan sonraki asıl büyük parçası ile milyonlarca yıl içinde dünya yörüngesinde çekim kuvveti ile birleşerek Ay’ı meydana getirdi ve daha sonra dünyanın çekim etkisi ile dünyanın yörüngesinde kalmaya devam etti.
Ay oluştuğu ilk zamanlarda dünyadan yaklaşık 22 bin kilometre uzaklıkta bir yörüngeye oturmuştu. Günümüzde ise dünyadan 384 bin kilometre uzaklıktadır. Bir zamanlar dünyaya yaklaşık 18 kat daha yakın olan Ay, merkezkaç kuvveti etkisi ile dünyadan gitgide uzaklaşmıştır. Bugün ise Ay hala merkezkaç kuvveti nedeniyle her yıl dünyadan 3,8 cm daha uzaklaşmaya devam etmektedir.
Kraterler;
Ay’ın üzerinde irili ufaklı milyonlarca krater yer alır. Bu kraterler milyarlarca yıl boyunca Ay’a çarpan asteroitlerdir. Dünyaya Ay’dan daha fazla gök taşı çarpmasına rağmen dünyanın bir atmosfere sahip oluşu; yani yağmur, rüzgar, tufanlar veya diğer doğa olayları nedeniyle bu kraterler izlerinin çoğu zamanla yok olmuştur.
Günümüzde dünya yüzeyinde kayda değer yaklaşık 200 krater bulunmaktadır. Bu kraterleri oluşturan meteorlar çok büyük oldukları için veya günümüze yakın bir zamanda dünyaya çarptıkları için henüz yeryüzünden silinmemiştir.
Ayın ise bir atmosferi olmaması sebebiyle Ay’a çarpan her asteroit Ay’da silinmeyen, kalıcı kraterlere yol açmıştır. Bugün Ay yüzeyinde irili ufaklı milyonlarca krater yer almaktadır. Halk arasında yıldız kayması olarak adlandırılan bu olay dünyaya çarpmak için gelen gök taşlarıdır. Bu taşlar küçük oldukları için atmosferimize girdiğinde yanmaya başlar ve yeryüzüne inene kadar yok olurlar. Ay’ın atmosferi olmaması nedeniyle de asteroitler Ay’ın yüzeyine ulaşana kadar hızlarını kaybetmez ve çarpışma yaşarlar. Bu da bu gök taşlarının büyüklüğüne göre Ay’ın yüzeyinde kraterler meydana getirir. Bugün Ay’ın üzerinde çok fazla krater olmasının nedeni de budur.
